Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej

Odrodzona Rzeczypospolita, pełna sprzeczności, przeorana bliznami zaborów, jednoczyła się i rosła dzięki niezwykłej energii wyzwolonego narodu. Wyniszczone wojną społeczeństwo z ogromną ofiarnością odbudowało struktury państwa, chronione przez nową, silną armię. II Rzeczypospolita była przedziwnym archipelagiem, gdzie wyspy nowoczesności, w postaci obiektów COP kontrastowały z biedą pińskich bagien, a obok wspaniałych miast bytowały huculskie wioski, w których życie nie zmieniało się od wieków. I chociaż w poprzednich artykułach dosyć krytycznie pisaliśmy o błędach w dowodzeniu armią i niespełnionych nadziejach, związanych z lotnictwem wojskowym, dziś pozytywnie i państwowotwórczo postaramy się w skrócie opisać organizację, która lotnictwu polskiemu przyniosła sławę i chwałę.

Mowa o Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Ze względu na rozległość tematu, skoncentrujemy się na podstawowym zadaniu LOPP, jakim była rozbudowa lotnictwa. Sprowadzało się to głównie do stworzenia własnych źródeł zaopatrywania i uzupełniania lotnictwa wojskowego jako głównego odbiorcy. Lotnictwo cywilne miało stanowić rezerwę sił powietrznych. Niezwykle ważnym zadaniem było stworzenie możliwości latania szerokim warstwom społeczeństwa.

Inicjatywa powołania masowej organizacji popierającej rozwój lotnictwa w Polsce wyszła z grona osób zainteresowanych problemami lotnictwa i Aeroklubu Polski. Prezydium Komitetu Organizacyjnego Ligi Obrony Powietrznej Państwa ukonstytuowało się w marcu 1923 r. W pracach nad nim brali udział m.in. Antoni Ponikowski, Czesław Tański, K. Vacquert, Józef Zadora-Szwejcer. W statucie jako członkowie założyciele figurowali: J. Zadora-Szwejcer, J. Grzędziński, Tadeusz Garczyński. Dnia 10 lutego 1928 r. Liga połączyła się z istniejącym od 1924 r. Towarzystwem Obrony Przeciwgazowej i utworzyła Ligę Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (LOPP).

Prezes Zarządu Głównego Ligii Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej Leon Berbecki

Celem Ligi, zgodnie ze statutem zatwierdzonym 23 stycznia 1928 r. (zmiany w 1932 r.) było "popieranie rozwoju polskiego lotnictwa we wszystkich jego dziedzinach, wszechstronne badanie środków obrony chemicznej oraz przygotowanie ludności cywilnej do obrony przeciwlotniczo-gazowej". Realizacji tych celów miały służyć : popularyzacja lotnictwa w społeczeństwie, popieranie piśmiennictwa naukowego i wynalazczości w zakresie lotnictwa i obrony przeciwchemicznej, działalność wydawnicza, tworzenie bibliotek, muzeów, pracowni doświadczalnych i szkół, organizowanie odczytów, kursów i wystaw, budowa lotnisk i schronów przeciwlotniczo-gazowych. W ramach Ligi działały dwa Wydziały: Lotniczy i Obrony Przeciwgazowej. Zasięgiem swego oddziaływania LOPPP obejmowała niemal cały obszar państwa, działało ponad 20 komitetów wojewódzkich, ponad 300 komitetów powiatowych i miejskich oraz 14 tys. kół miejscowych. Finanse Ligi pochodziły ze składek członkowskich i dotacji Ministerstwa Spraw Wojskowych. LOPP wydała na cele lotnictwa ponad 70 mln zł.

Liga wspierała finansowo budowę i wyposażenie techniczne 44 lotnisk, dysponowała własnymi płatowcami, które wykorzystywała do szkolenia i lotów propagandowych. LOPP sfinansowała budowę Instytutu Aerodynamicznego przekazanemu Politechnice Warszawskiej, obserwatorium meteorologiczno-astronomicznemu na szczycie Pop Iwana w paśmie Czarnohory, Instytutu Meteorologicznego Uniwersytetu Wileńskiego. Brała udział w subsydiowaniu budowy Wojskowego Instytutu Badań Technicznych Lotnictwa, tuneli aerodynamicznych w Politechnice Lwowskiej i Podlaskiej Wytwórni Samolotów. W latach 1936-39 finansowała polską wyprawę balonową do stratosfery. Dzięki wsparciu finansowemu Ligi powstało kilka szkół pilotów, szkolono mechaników dla lotnictwa w Bydgoszczy i we Lwowie, organizowano kursy w Warszawie i Wilnie. W całym okresie istnienia LOPP prowadziła 24 szkoły szybowcowe, 26 ośrodków szybowcowych i 5 szkół pilotów w Sadkowie pod Radomiem, Łodzi i Łucku. W latach 1935-39 ufundowano i przydzielono szkołom i aeroklubom 326 samolotów.

W 1934 r. Polacy odnieśli zdecydowane zwycięstwo w Międzynarodowych Zawodach Samolotów Turystycznych zorganizowanych przez Aeroklub w Warszawie. Liga miała udział w tym sukcesie, nie szczędziła bowiem sił i środków, aby odpowiednio wyekwipować i przygotować drużynę polską do tych zawodów. Zbiórki organizował Komitet Żwirki i Wigury przy ZG LOPP, powstały po zwycięstwie Polaków w 1932 r. Do jego zadań należało zbieranie pieniędzy na zakup samolotów oraz podejmowanie działań, mających na celu rozwój lotnictwa sportowego. W czasie od 2 września 1932 r. do 15 listopada 1934 r. Komitet zebrał z ofiar społeczeństwa ponad 1 mln złotych. Komitet kontynuował gromadzenie funduszy na kolejne zawody w 1936 r., ponieważ regulamin przewidywał, że następne zawody urządza u siebie zwycięzca. Generał Berbecki, szef LOPP, złożył jednak oświadczenie prasie w sprawie wycofania się Polski z dalszego udziału w międzynarodowych zawodach.

Decyzję te uzasadnił tym, że Polska ma w tej dziedzinie osiągnięcia elitarne-pojedynczych zwycięzców, ale nie ma szerokiej płaszczyzny rozwoju lotnictwa-liczebnie dużych zastępów lotniczych. Wobec rezygnacji Polski Komitet postanowił kontynuować akcje zbiórkowe, za zgromadzone sumy przeznaczyć na rozwój lotnictwa. w związku z dużymi zakupami samolotów w 1936 i 37 roku zorganizowano spektakularne przekazanie 127 samolotów. Odbyło się 16 września 1937 roku na lotnisku mokotowskim. Przekazano 20 samolotów RWD-13, 4 samoloty RWD-13s, 20 RWD-10 i 80 RWD-8. Poza tym 3 samoloty innych typów. W 1937 r. nastąpiło dalsze udoskonalenie szkolenia szybowcowego i organizacji szybownictwa, jak również ilościowy jego rozwój. W tym czasie istniało już 96 kół szybowcowych, 17 szkół szybowcowych, 68 zarejestrowanych szybowisk i 20 zarejestrowanych lotnisk do lotów szybowcowych w terenie płaskim. W Katowicach przystąpiono do organizacji Wyższej Szkoły Szybowcowej.

Z inicjatywy LOPP przystąpiono do budowy własnych szkół pilotażu silnikowego. W latach 1935-38 powstały 4 nowe szkoły: w 1936- Pierwsza Szkoła Pilotów LOPP im Marszałka Józefa Piłsudskiego w Aleksandrowicach koło Bielska Białej, w 1937- Szkoła Pilotów im. gen. dyw. Tadeusza Kasprzyckiego w Stanisławowie oraz Masłowie koło Kielc i w 1938 r. Szkoła Pilotów im Marszałka Edwarda Rydza -Śmigłego w Świdniku koło Lublina. Ponadto LOPP szkoliła kandydatów na pilotów w aeroklubach. Od początku powstania aeroklubów Liga udzielała im pomocy pieniężnej i w sprzęcie.

Oceniając działalność LOPP liczącą na wiosnę 1939 r. około 2 mln. członków, należy podkreślić że osiągała ona poważne sukcesy. Składały się na głównie: powołanie Instytutu Aerodynamicznego i innych placówek naukowo-badawczych, urządzenie 35 lotnisk i subwencjonowanie 9, zbudowanie i utrzymywanie Doświadczalnych Warsztatów Lotniczych, przydzielenie szkołom i aeroklubom kilkuset samolotów, finansowanie rajdów i konkursów, rozbudowa szybownictwa, zainicjowanie sportu spadochronowego, pokrywanie kosztów konkursów balonowych, rozbudzenie w społeczeństwie, zwłaszcza w młodzieży, zainteresowania lotnictwem.

Wybuch wojny we wrześniu 1939 r. przerwał budowę struktur obrony biernej i rozpoczął praktyczny sprawdzian jej funkcjonowania. Dzięki ofiarności społeczeństwa LOPP była jedną z najprężniejszych organizacji w Europie. W swych osiągnięciach przewyższyła Francuską Ligę Aeronautyczną, stanowiącą wzór dla jej założycieli.

Zdjęcia: Narodowe Archiwum Cyfrowe